Hafıza ve de bellek çeşitleri ile ilgili farklı kavramlar kullanılmaktadır. Geleneksel sınıflama ve kognitif sinir bilimcilerin farklı sınıflamaları mevcut. Geleneksel olarak anlık bellek(immediate), kısa süreli(short term) bellek, uzun süreli (long term) bellek ve motor bellek olarak dört grupta incelenir. Bir diğer sınıflama şekli işler (working) bellek, episodic bellek, semantic bellek ve prosedurel bellektir. Ben bir klinisyen olarak meşhur Bradley'nin Klinik Pratikte Nöroloji kitabının ışığında sınıflandıracağım.
1. Seviye: İşler Bellek ( Immediate/ Working Memory)
Bilişsel farkındalık ile ilgilidir. Gerçek kapasitesi 5-9 veri ile sınırlıdır. Pekiştirme yapılmazsa bilgilerin mevcudiyeti 18-20 saniye kadar sürecektir. Örnek verecek olursak bir yerde bir telefon numarasına baktık, yan odaya gittik, numarayı çevirdik ve konuştuk. Artık saniyeler sonra aklımızda tuttuğumuz o numaralar silinmeye başlayacaktır. Prefrontal beyin bölgeleriyle yani tam alnımızın arkasına denk gelen beyin kısmı ile ilişkili olması sebebiyle yaşlanmayla zayıflar. Yani yaşa bağlı olarak unutkanlık geliştirmemizin bir sebebi de budur. Anatomik olarak prefrontal kortex Broadman'ın 8. / 9. alanlarının, sol frontal lob hasar ve hastalıkları ile bu bölge etkilenir.
2.Seviye: Kısa Süreli Bellek ( Short-term/Recent Memory)
Dakikalar, saatler sonra kelime ve olayların kodlanması ve geri çağrılmasında önemlidir. Tam olarak hipokampus ve parahipokampal medial temporal bölgeler ile ilişkilidir. Prefrontal kortex ile medial temporal bölgeler bilgilerin geri çağrılmasında ortak görev almaktadır. Amygdala ise tam olarak bu aşamada görev yapmaz ama bellek için önemlidir. Emosyonel veya sosyal içerikli olayları medial temporal bölgeye kodlamada önemlidir.
3.Seviye: Uzun Süreli Bellek (Remote/ Long-Term Memory)
Haftalar, yıllar geçtikten sonraki hatırlama ve bellek ile ilişkilidir. Gördüğümüz bir veriyi öncelikli olarak sağlamlaştırıp buraya depolamalıyız ki, istediğimizde geri hatırlayalım. Pekiştirme işlemi öğrendikten sonra ilk saatlerde hipokampuste sinaps aracılığıyla yapılır. Fizyolojik olarak long term potansiyalizasyon ve protein sentezi yöntemini kullanarak yapılır. Sistematik pekiştirme ise uzun süreler sonrasında hipokampal bağlantılar ile yapılarak ön beyinde depolanır. Uzun süreli hafızada medial temporal loba ve hipokampüse daha az ihtiyaç duyulur. Neokortex daha önemlidir. İşte bu yüzde alzhaimer demans hastaları ilk başta eski olayları çok iyi hatırlarken, yeni olayları hatırlamakta zorlanırlar.
4. Semantik Bellek
Kelimelerin anlamı, anlama, algılama, konsept içerikli bilgiler ile ilişkilidir. Örneğin devlet büyüklerini, savaşları veya ünlüleri bilmek ve hatırlamak gibi. Bireysel uzun süreli belleğimizle ilişkilidir. Spesifik bir beyin lokalizasyonundan ziyade farklı alanlarda temsil edilir. Görsel hafıza prezentasyonu visual kortexte, işitme hafızası temporal kortexte, kelimelerin anlamı verileri sol temporal kortexte kayıtlıdır.
4. Semantik Bellek
Kelimelerin anlamı, anlama, algılama, konsept içerikli bilgiler ile ilişkilidir. Örneğin devlet büyüklerini, savaşları veya ünlüleri bilmek ve hatırlamak gibi. Bireysel uzun süreli belleğimizle ilişkilidir. Spesifik bir beyin lokalizasyonundan ziyade farklı alanlarda temsil edilir. Görsel hafıza prezentasyonu visual kortexte, işitme hafızası temporal kortexte, kelimelerin anlamı verileri sol temporal kortexte kayıtlıdır.
English version
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder